شناخت آب ژاول

معرفی آب ژاول

رايج‌ترين ماده اي که از آن به عنوان سفيد کننده استفاده مي‌شود، آب ژاول است. ماده اصلي و موثر در آب ژاول، هيپوکلريت سديم است. هيپوکلريت سديم ترکيبي فوق‌العاده قوي است که 5 درصد از آن را در آب حل مي‌کنند و با نام‌هاي مختلف و به عنوان سفيد کننده به بازار عرضه مي‌کنند. این محلول را برتوله کشف کرد و چون نخست در محله ژاول پاریس تولید می‌شد به آب ژاول معروف شد.آب ژاول در طول جنگ جهاني اول، در معالجه زخم‌ها بعنوان محلول ضد عفوني کننده و التيام‌بخش مورد استفاده قرار گرفت.

آب ژاول را برای گندزدایی و بوزدایی به کار می‎برند. از این ماده در صنعت به عنوان رنگ‎زدا و سفید‏کننده پارچه و خمیر کاغذ استفاده می‎شود. از آب ژاول برای ضد‏عفونی کردن سبزی‏ها و سفید کردن رخت‏ها استفاده می‏کنند. این محلول با نام‏های گوناگون در بازار به فروش می‏رسد.

الف-مشخصات و ویژگیهای آب ژاول

آب ژاول محلولی حاوی ۱۰ تا ۱۶ درصد هیپوکلریت سدیم در آب است.  رنگ آن نزدیک به زرد و طعم و بوی آن تند است. مزيت آب ژاول اين است که خاصيت ضدعفوني کننده نيز دارد زيرا يک سفيدکننده کلردار است. افزودن مقدار کمي پربورات به آب ژاول، قدرت سفيدکنندگي آن را افزايش مي‌دهد. البته بايد توجه داشت که محلول هيپوکلريت سديم ناپايدار است و در مجاورت نور و گرما تجزيه شده و اکسيژن آزاد مي‌کند و در نتيجه از شدت عمل آن کاسته مي‌شود لذا بايد آن را در ظروف مات و دور از گرما نگهداري کرد. آب ژاول طبق فرمول زیر تجزيه مي‌شود.

آب ژاول با نام های مایع سفید کننده و وایتکس نیز شناخته می‎شود  و خاصیت ضدعفونی کننده آب ژاول به دلیل تولید کلر آزاد می‌باشد.

هیپوکلریت سدیم ترکیبی خورنده بوده و سریع تجزیه می شود و از آن به عنوان اکسید کننده قوی و عامل سفید کننده استفاده شود. این محلول خاصیت قلیایی دارد و PH محلول در دمای 20 درجه سانتیگراد بالاتر از 7 است.

کد محصول در کمیکال ابسترکت	9-52-7681
کد محصول در پابکم	24340
کد محصول در کم اسپایدر	22756
کد محصول در اتحادیه اروپا	3-668-231
یو ان کد (مربوط به شرایط حمل و نقل مواد سمی)	1791
فرمول شیمیایی	NaClO
جرم مولکولی، گرم بر مول	44/74
شکل ظاهری	مایع بیرنگ
دانسیته، گرم بر سانتی مترمکعب	28/1-13/1
فشار بخار در 20 درجه سانتیگراد، کیلوپاسکال	5/2
نقطه انجماد، درجه سانتیگراد	17-
نقطه جوش، درجه سانتیگراد	در 101 درجه سانتیگراد تجزیه می شود
حلالیت در آب، گرم بر میلی لیتر	3/29
ظرفیت گرمایی ویژه، کیلوژول بر کیلوگرم درجه کلوین	84/3
مشخصات ظاهری	مایع شفاف یا مایع زرد کمرنگ متمایل به زرد

ب)استانداردهای ملی و بین المللی محصول

استاندارد شماره 2361 ویژگیهای مربوط به محلول هیپوکلریت سدیم می باشد که به عنوان سفیدکننده و ضدعفونی کننده خانگی مصرف می گردد. طبق این استاندارد، محلول باید شفاف و عاری از رسوب و مواد معلق باشد.

در صورتيكه در محلول ذرات نمك رسوب نمايد با افزايش دو برابر آب مقطر هم حجمش مي‏توان اين رسوبات نمكي را بطور كامل حل نموده و مايعي شفاف به وجود آورد .  هنگاميكه ايجاب مي‏كند كه محلول هيپوكلريت سديم جهت مصارف خانگي محتوي رنگ آبي مخصوص لباسشوئي باشد ممكنست در محلول بطور مختصر رسوبي آبي رنگ ايجاد شود رسوب اين ذرات بشرطي مورد اغماض است كه هنگاميكه ظرف را به مدت 30 ثانيه تكان دهند اين ذرات كاملا در محلول انتشار يابد . 

وقتي نمونه طبق بند 3 استاندارد شماره 1994 ايران آزمايش مي‏شود مقدار كلر فعال نمونه در مدت 14 روز بعد از توليد نبايد كمتر از 5 درصد ( وزن به حجم ) باشد . 

درصورتيكه محلول در دماي 20 الي 25 درجه سانتيگراد در جاي تاريك نگاهداري شود مقدار كلر فعال از روز چهاردهم الي شصتمين روز بعد از توليد نبايد كمتر از 5/4 درصد ( وزن به حجم ) باشد . 

وقتي نمونه طبق بند 5 استاندارد شماره 1994  ايران آزمايش مي‏شود مقدار هيدروكسيد سديم نبايد متجاوز از 5/0 درصد ( وزن به حجم ) باشد . 

طبق استاندارد شماره 3361، محلول هيپوكلريت سديم بايد در ظروف مناسبي كه باعث فساد محلول نگردد و باندازه كافي در هنگام نقل و انتقال مقاوم باشد پر گردد . جنس ظرف  بايد طوري باشد كه بتواند فشار احتمالي توليد شده در داخل ظرف را تحمل كند و هيچگاه نبايد بيش از95 درصد حجم ظرف از مايع پرگردد.

  جنس ظرف ممكن است شيشه‏اي رنگين و يا چيني و يا پلي‏اتيلني باشد . 

 مواديكه از يك نوبت ساخت بدست مي‏آيد بايد در ظروف مشابهي پر شوند . 

اطلاعات زير بايد بطور واضح و خوانا روي ظرف نوشته شود . 

 الف ـ نام توليد كننده يا علائم تجارتي يا هر دو

 ب ـ عبارت ( هيپوكلريت سديم )

 پ ـ مقدار كلر فعال موجود

 ت ـ تاريخ يا شماره سري ساخت ( ممكن است اين علامت به صورت كد داده شود .) 

 ث ـ حجم خالص محتوي

 ج ـ جمله در جاي خنک و دور از نور مستقيم آفتاب نگهداري شود . 

 چ ـ شماره پروانه ساخت از وزارت بهداري

 ح ـ براي محلولهاي هيپوكلريت سديم جهت مصارف خانگي كه در ظروف پر شده‏اند اطلاعات زير نيز بايد روي برچسب يا در دفترچه راهنما ضميمه هر ظرف قيد شود . 

• دستور مصرف

•  جمله ” از دسترس كودكان دور نگهداريد .” 

•  جمله ” براي لباسهاي پشمي و ابريشمي و ريون و چرمي استفاده نگردد .”

 د ـ در صورتيكه مقررات خاصي در مورد مصرف معين موجود باشد بايد اين مقررات نيز رعايت گردند .

 ر ـ نام كشور سازنده

طبق اصلاحیه شماره 1 استاندارد ملی شماره 2361، میزان سدیم کلرات در مورد نوع صنعتی هیپوکلریت سدیم  از 15/0درصد(وزن به حجم ) به 7/0 درصد و در مورد نوع  خانگی از 06/0 درصد به 3/0 درصد تغییر یافته است.

در استاندارد بین المللی شماره ANSI/AWWA B300-99 به ویژگیهای آب ژاول اشاره شده است. طبق این استاندارد مشخصات محلول هیپوکلریت سدیم بایستی به شرح جدول زیر باشد:

ویژگی	محدوده قابل قبول	روش آزمون
کلر فعال، درصد جرمی	16-8	طبق EN901: 2000
مواد نامحلول، درصد جرمی	حداکثر 15/0	طبق AWWA B300-99
قلیاییت کل برمبنای NaOH، درصد جرمی	حداکثر 5/1	طبق AWWA B300-99
کلریت سدیم، درصد جرمی	4/5	طبق EN901: 2000
آرسنیک، میلی گرم بر کیلوگرم کلرفعال	حداکثر 5	طبق EN901: 2000
کادمیم، میلی گرم بر کیلوگرم کلرفعال	حداکثر 5	طبق EN901: 2000
کروم، میلی گرم بر کیلوگرم کلرفعال	حداکثر 5	طبق EN901: 2000
جیوه، میلی گرم بر کیلوگرم کلرفعال	حداکثر 5	طبق EN901: 2000
نیکل، میلی گرم بر کیلوگرم کلرفعال	حداکثر 10	طبق EN901: 2000
سرب، میلی گرم بر کیلوگرم کلر فعال	حداکثر 15	طبق EN901: 2000
آنتیموان، میلی گرم بر کیلوگرم کلر فعال	حداکثر 25	طبق EN901: 2000
سلنیم، میلی گرم بر کیلوگرم کلر فعال	حداکثر 25	طبق EN901: 2000

ج – مصرف آب ژاول

ماده اصلی موجود در آب ژاول، هیپوکلریت سدیم است و ترکیبی فوق‌العاده قوی است که درصد خیلی کم از آن (5 درصد) را در آب حل می‌کنند و با نام‌های مختلف تحت عنوان سفید کننده به بازار عرضه می‌کنند و برای ضدعفونی لگن و وان حمام، لباس‌ها، دیوارهای حمام، توالت و آشپزخانه مناسب است و نیز در ضدعفونی آزمایشگاههایی که در معرض ویروس هپاتیت قرار دارند (بخش همودیالیز) استفاده می‌شود.

امروزه مزاحمتهاي استفاده از پرکلرين، همچنين وجود رسوبات ناشي از کربنات کلسيم، خصوصاٌ در مناطقي که از آب سخت و با جامدات محلول بالا استفاده مي شود، کاربرد آب ژاول را در بسياري از نقاط دنيا مورد توجه قرار داده است. این ماده جهت گندزدائی آب استخرها، تصفیه خانه ها ی فاضلاب، جهت سم زدائی پسابهای محتوی سیانید به عنوان یک اکسید کننده قوی و جهت رنگبری در منازل، بیمارستانها و صنایع استفاده می شود.

در حالت کلی موارد مصرف آب ژاول را می توان به گروه های ذیل تقسیم کرد:

• ضد عفوني کننده

محلول هيپوکلريت (آب ژاول) تمام ميکروب‌ها اعم از قارچ، ويروس و باکتري را نابود مي‌کند. از اين ماده بعنوان يک ضد عفوني کننده و ماده دفع بو در لبنياتیها، مخازن آب، دفع فاضلاب‌ها و براي اهداف خانگي از قبيل ضد عفوني کردن لگن‌ها و وان حمام، لباس‌ها، وسایل آشپزخانه و… می توان استفاده کرد و نيز از آن در ضد عفوني کردن اماکن تهيه و توزيع مواد غذايي می توان استفاده کرد.      
همچنين از محلول رقيق‌تر آن در شستشوي زخم‌هاي آلوده که باز و تازه نباشند، استفاده مي‌شود. استفاده از آب ژاول در لباسشويي و براي ضد عفوني کردن لباس‌ها توصيه مي‌شود. حتي خود لباسشويي را هم مي‌توان با آب ژاول و آب داغ ضد عفوني کرد بدين ترتيب که مقداري آب ژاول را درون لباسشويي ريخته و اجازه می دهند تا با آب داغ ده دقيقه کار کند.

آب ژاول که مایع سفید کننده و وایتکس نیز گفته می‌شود، محلولی است که برای گندزدایی و بو زدایی به کار می‌رود.

• سفيد کننده و لکه‌بر

ماده اوليه اکثر سفيد کننده‌ها که در قديم به آب ژاول معروف بوده‌اند، هيپوکلريت سديم است. آب ژاول براي پاک کردن لکه‌هاي کپک، خون، قهوه، تنباکو، آب ميوه و بسياري ديگر از لکه‌ها مناسب است. آب ژاول بعنوان سفيد کننده براي پنبه، کتان، چتائي، ابريشم مصنوعي، خمير کاغذ و مرکبات مفيد است در حقيقت بيشترين کلر خريداري شده جهت سفيد کردن محصولات سلولزي به هيپوکلريت تغيير داده مي‌شود. این ماده جهت تصفیه شکر نیز به کار می رود.

• کاربردهای دندانپزشکی

 هیپوکلریت سدیم در دندانپزشکی برای ضدعفونی و در درمان دندانها کاربرد دارد. این ماده با توجه به تاثیر آن علیه ارگانیسم های بیماری زا و اضافات گوارشی به عنوان یک گزینه دارویی استفاده می شود.

• ضدعفونی فاضلاب

 محلولهای قلیاییِ هیپوکلریت سدیم برای تصفیه و رقیق کردن فاضلابهای سیانید، صنعت کاغذسازی و رنگ به کار می رود.

د- روش تولید

آب ژاول را از دمیدن گاز کلر در محلول سدیم هیدروکسید تهیه میکنند.

همانطور که از واکنش بالا پیداست، چنانچه گاز کلر را در محلول سود سوزآور وارد کنند آب ژاول تولید میشود. تمامی مخازن و لوله‌های داخل آن که برای تولید آب ژاول بکار میروند باید از جنس پی وی سی باشند زیرا گاز کلر در مجاورت با رطوبت با هر فلزی ترکیب میشود.

در داخل مخزن سود را میریزند و از پایین گاز کلر را وارد میکنند. میل ترکیبی گاز کلر با سود بسیار زیاد است، به همین دلیل گاز کلر در خلال زمانی که از ته مخزن به سطح مخزن میرسد جذب میشود. در اینجاست که هرچه خروجی گاز کلر از سطح مخزن کمتر باشد نشاندهنده این است که واکنش دارد بخوبی صورت می‌گیرد.          
آنچه در رابطه با تهیه آب ژاول به روش فوق اهمیت دارد دقت در کنترل واکنش به هنگام تولید آن است زیرا چنانچه تزریق کلر قبل از پایان واکنش متوقف نشود، واکنش برعکس شده و بسرعت دما بالا می‌رود و محصول از بین میرود. اگر pH به حدود 2/12 تا 12 برسد واکنش پایان یافته ‌است. از آنجائیکه هرچه محیط سردتر باشد واکنش نیز بهتر صورت میگیرد بایستی دقت شود تا دما از ۴۲ درجه سانتیگراد بالاتر نرود. در یک تولید نرمال، واکنش گاز کلر از حدود ۲۰ درجه شروع شده و در دمای ۴۲ درجه پایان می‌گیرد. از جمله تستهایی که روی آب ژاول انجام می‌شود تعیین مقدار کلر آزاد وتعیین مقدار سود است. باید توجه داشت که آب ژاول محلولی ناپایدار است ودر اثر حرارت و نور به تدریج خاصیت خود را از دست می‌دهد